Patlayıcı ortamlarda gaz algılaması için dedektör seçimi yaparken birçok parametreyi değerlendirmek gerekiyor. Bunlardan biri sensör çeşididir. Serinin geçtiğimiz bölümlerinde detaylı bir şekilde bahsettim. Okumadıysanız göz atmanızı tavsiye ederim.

Tehlikeli Bölgelerin Sınıflandırılması

Gaz dedektörü seçimi yapılırken cihazın kullanılacağı ortamın tehlike sınıfının göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Tehlikeli ortam sınıflandırması literatürde iki ayrı görüşe göre yapılmaktadır: Avrupa & IEC ve Kuzey Amerikan metodu. Türkiye’de Aralık 2005’te yayınlanan TS 3491 EN 60079-10 Standardı geçerlidir.

Standartta tehlikeli ortam sınıfları aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:

“2.5 Kuşaklar Tehlikeli bölgeler patlayıcı gaz ortamının oluşma sıklığına ve süresine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

2.5.1 Kuşak 0 İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının devamlı veya çok uzun süreli veya sıklıkla bulunduğu bölge.

2.5.2 Kuşak 1 İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunduğu bölge.

2.5.3 Kuşak 2 İçinde gaz, buhar veya buğu hâlinde yanıcı maddelerin havayla karışımından meydana gelen patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada ara sıra bulunması ihtimalinin zayıf olduğu, eğer bulunursa sadece çok kısa süreyle devam ettiği bölge.”

Standartta geçen Kuşak 0,1 ve 2 yukarıda da belirtildiği üzere gaz ve buharlar içindir. Tozlar için belirlenen sınıflar literatürde Kuşak 20, Kuşak 21 ve Kuşak 22 olarak belirtilir.

Avrupa & IEC ve Kuzey Amerikan sınıflandırmasının karşılaştırılması aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

Exproof gaz dedektörleri kullanılacağı ortamın tehlike sınıfına uygun üretilmiş olmalıdır. Örneğin Kuşak (Zone) 2’ye uygun üretilmiş bir exproof cihazın Kuşak 1’de kullanılması uygun değildir. Ortamın tehlike derecesi numarası arttıkça azalır. Örneğin en tehlikeli Kuşak 0 iken 1 ve 2 bu kuşağa göre daha az tehlikelidir. Buna göre Kuşak (Zone) 0 için uygun üretilmiş bir exproof cihaz Kuşak 1 ve Kuşak 2’de kullanılabilir.

Ayrıca “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik”‘te tehlikeli yerler patlayıcı ortamın meydana gelme sıklığı göz önünde bulundurularak sınıflara ayrılmıştır. Aşağıda yönetmelikte geçen bölge sınıfları bulunmaktadır:

“Bölge 0

Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık oluştuğu yerler.

Bölge 1

Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler.

Bölge 2

Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler.

Bölge 20

Havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.

Bölge 21

Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler.

Bölge 22

Normal çalışma şartlarında, havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.

Görüldüğü üzere hem EN60079-10 standardında hem de “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik”‘te patlayıcı ortamların tehlike sınıfları detaylı bir şekilde belirtilmektedir. Patlayıcı ortamlarda kullanılacak cihazların seçiminde tehlike sınıfına uygunluğu mutlaka dikkate alınmalıdır.

KAYNAKLAR:

1. TS 3491 EN 60079-10 “PATLAYICI GAZ ORTAMLARINDA KULLANILAN ELEKTRİKLİ CİHAZLAR – BÖLÜM 10: TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI”

2. Uğurlu, Ö. “Endüstriyel Tesislerde Yangın ve Gaz Algılama Sistemleri-I”

3. Uğurlu, Ö. “Endüstriyel Tesislerde Yangın ve Gaz Algılama Sistemleri-II”

4. Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi: 30.04.2013 Resmi Gazete Sayısı: 28633

5. Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Techizat ve Koruyucu Sistemler Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi: 30.06.2016 Resmi Gazete Sayısı: 29758

Crowcon Talking Gas Teknik Dokümanları

– Exproof Endüstriyel Tip Gaz Algılama Sistemleri